વાસ્તવ (વાર્તા) ~ ડૉ. રઈશ મનીઆર

રિક્તા બાલકનીમાં બેઠી બેઠી એ દિવસને યાદ કરી રહી હતી. કેટલો સમય થયો એ વાત ને? દસ વરસ? ના ના, અગિયાર વરસ. અગિયાર વરસ પહેલાની એ સાંજ હતી. લગભગ આ જ સમય હશે, સાંજના પાંચેક વાગ્યાનો..

રિક્તા પોતાનો શ્રેષ્ઠ ડ્રેસ પહેરીને તૈયાર બેઠી હતી. વાસ્તવની રાહ જોઈ રહી હતી.

એની ઓગણીસમી વર્ષગાંઠે એના પપ્પાએ અપાવેલો આ વ્હાઈટ ડ્રેસ ખૂબ સુંદર હતો. આમ તો દોઢ વરસ જૂનો કહેવાય. પણ પપ્પા ગુજરી ગયા પછી આ ડ્રેસ પહેરવાનું એને કદી મન ન થયું.

આજે વાસ્તવની ફોઈની દીકરી મોહાના એંગેજમેંટની પાર્ટી હતી. એક મહિના સુધી પાર્ટીઓની પરંપરા થવાની હતી, એમાંથી આજે પહેલી પાર્ટી હતી. આ વરસે મોહાનાં લગ્ન હતાં. વાસ્તવ અને રિક્તાનાં લગ્ન આવતે વરસે થવાનાં હતાં.

આજે પણ આ ડ્રેસનું મહૂરત ન જ નીકળ્યું હોત, જો વાસ્તવે એને ગઈકાલે જ ગિફ્ટ કરેલો મોંઘો ડ્રેસ બુટિકમાંથી આવી ગયો હોત તો.

ગઈકાલે એ વાસ્તવ સાથે શોપિંગ માટે ગઈ હતી. રિક્તાએ એક ડ્રેસ પસંદ કર્યો. પછી એની કિંમત જોઈ.

રિક્તાએ આજ સુધી કદી પંદર હજારથી વધુ કિંમતનો ડ્રેસ ખરીદ્યો ન હતો. આ ડ્રેસની કિંમત તો દસગણી હતી. એ ડ્રેસ ફરી રૅકમાં મૂકવા ગઈ. વાસ્તવે એના હાથમાંથી ડ્રેસ લઈ સેલ્સમેનને આપ્યો.

“પેક કરો!”

રિક્તા કંઈ બોલે એ પહેલાં વાસ્તવ હસ્યો, “હવે પ્રાઈસ ટેગ જોવાની આદત છોડવી પડશે તારે!”

“પણ આટલો મોંઘો ડ્રેસ કંઈ..?”

“આપણે કંઈ સસ્તાં છીએ?” વાસ્તવ બિલ કાઉન્ટર તરફ જવા લાગ્યો.

રિક્તા બોલી, “થોભો, પણ ટ્રાયલ તો લેવી પડશે ને!”

ટ્રાયલરૂમમાંથી રિક્તા બહાર આવી. ડ્રેસ રિક્તા પર ખૂબ ઓપતો હતો પણ સહેજ ઢીલો હતો. બુટિકના  મેનેજરે કહ્યું, “ઑલ્ટર કરતાં બે દિવસ થશે! કેમ કે..”

વાસ્તવે એની વાત આગળ ન સાંભળતાં સીધો દુકાનના માલિકને ફોન કર્યો, “અંકલ, હું વાસ્તવ દાણી બોલું છું. એક ડ્રેસ પસંદ કર્યો છે, કાલે ડિલીવરી જોઈએ છે!”

વાસ્તવે ફોન ખિસ્સામાં મૂક્યો, મેનેજરને કહ્યું, “તારા શેઠ સાથે વાત થઈ ગઈ છે. શેઠ તને ફોન કરશે. કાલે સાંજે પાંચ પહેલા ડ્રેસ તૈયાર જોઈશે.”

મેનેજર શેઠને ફોન લગાડતો હતો ત્યાં જ શેઠનો ફોન આવ્યો, મેનેજર કહેવા ગયો, “શેઠ કાલે તો નહીં થાય, કેમ કે…..” શેઠ એને ખિજાયા.

વાસ્તવ રિક્તાનો હાથ ઝાલી નીકળી ગયો, “ડ્રેસ એ પહોંચાડશે ઘરે, કઈ રીતે એ એણે જોવાનું છે.”
*****
રિક્તાના પપ્પા ઉમાકાંત શુક્લા, વાસ્તવના પપ્પા મહાવીર દાણીની કંપનીમાં મોટી પોસ્ટ પર હતા. છ આંકડામાં પગાર હતો. પરંતુ એમની જીવનશૈલી મધ્યમ વર્ગની. વાસ્તવના પપ્પાની પચાસમી વર્ષગાંઠે તેઓ સપરિવાર શેઠના ફાર્મ હાઉસ પર ગયાં હતાં. આમ તો આ વૈભવી પાર્ટીમાં રિક્તા એકલી જ પડી ગઈ હોત, પણ એને નસીબજોગે કંપની મળી ગઈ. વાસ્તવની ફોઈની દીકરી રૈયા રિક્તા સાથે કોલેજમાં ભણતી. એ પણ ત્યાં હતી. રૈયાના આગ્રહથી રિક્તાએ એની સાથે ‘મન ડોલા રે ડોલા રે મન ડોલા રે’ ગીત પર નૃત્ય કર્યું.

બીજા દિવસે મહાવીર દાણીએ રિક્તાના પપ્પાને ઓફિસમાં બોલાવીને એક લેટર આપતાં કહ્યું, “શુક્લાજી, તમારા પ્રમોશનનો લેટર છે.”

“થેંક્સ, સર!” શુક્લાજીને થયું કે પ્રમોશન એમને અગાઉ પણ મળ્યું હતું, એ સમાચાર શેઠ કદી જાતે ન આપે.

શેઠ બોલ્યા, “કાલે તમારી દીકરી રિક્તાએ રંગ રાખ્યો!”

“મનેય ખબર નથી, ક્યારે નૃત્ય શીખી ગઈ!” જોકે શુક્લાજી રિક્તાને ડાન્સ ક્લાસ લેવા-મૂકવા અચૂક જતા.

“એના લગ્નનું કંઈ વિચાર્યું છે?”

“હજુ તો નાની છે!”

“અમે અમારા વાસ્તવ માટે છોકરીઓ જોઈ રહ્યા છીએ. અમને પૈસાદાર ઘરની છોકરી નથી જોઈતી. રિક્તા અમારા પરિવાર માટે બરાબર રહેશે.”

શુક્લાજી અચંબિત હતા. આવતા મહિને પોતાની નાનકડી દીકરીની ઓગણીસમી વર્ષગાંઠ ઊજવવાનું આયોજન હતું. દીકરીના લગ્નની વાત હજુ એમના મનના કોઈ ખૂણે કદી આવી નહોતી. એમનું ચાલે તો ઓગણીસ વરસની દીકરીને હજુ ફુગ્ગા અપાવી ખુશ કરે. આવા બાપ સામે અચાનક કરોડોની અસ્ક્યામતના સ્વામી, દેશના દસ ટોચના ઉદ્યોગગૃહમાંથી એક, એવા મહાવીર દાણી એમની સામે માંગું નાખી રહ્યા હતા.

શુક્લાજી ઘરે આવ્યા. થોડીવારમાં નાનકડો પરિવાર ટોળે વળી ગયો. બધી વાત અથથી ઇતિ કરીને શુક્લાજી હસતાં હસતાં બોલ્યા, “એમને પૈસાદાર ઘરની છોકરી નથી જોઈતી!.”

“સારું ન કહેવાય?” રિકતાની મમ્મી બોલી.

“દુ:ખની વાત એક જ છે કે, આજે મળેલ પ્રમોશન પછી પણ હું હજુ એમની નજરે પૈસાદાર ન ગણાઉં!” બધા હસી પડ્યા.

“હજી હું નાની છું,  પણ..!”

મમ્મી બોલી, “હું પણ અઢારે પરણેલી, અને હું ઓગણીસે તો તારો જનમ પણ થઈ ગયેલો!”

શુક્લાજી બોલ્યા, “બેટા! મમ્મી વહેલી પરણીને દુ:ખી થઈ, હવે એ તને પણ દુ:ખી કરવા માંગે છે!”

“લગ્ન તો બે વરસ પછી કરશેને, દીકુ, એન્ગેજમેંટ કરી રાખવામાં શું વાંધો છે!” મમ્મી બોલી.

રિક્તા જવાબ આપવાને બદલે ઓરડામાં ચાલી ગઈ, એની પાછળ દાદા-દાદી ઊભાં થઈને ઓરડામાં ચાલી ગયાં. શુક્લાજીને કોઈ ફોન આવ્યો એટલે એ બહાર ગયા. રિક્તાની મમ્મી બબડી, “આ ઘરમાં તો બધાં કંઈ જુદી જ માટીનાં છે!” એણે પોતાના ભાઈઓને ફોન લગાવ્યો. મામા-મામીઓ મેદાનમાં આવ્યા. ચર્ચાઓ ચાલ્યા જ કરી હોત પણ એક દિવસ વાસ્તવના મમ્મી માયાબેન દાણી મોતીની માળા અને વીંટી લઈને શુક્લાજીના ઘરે

જ આવી ગયા. બારણે આવેલા અતિથિને….…
*****
રિક્તા વાસ્તવની રાહ જોઈ રહી હતી. સાડા ચારે એણે વાસ્તવને ફોન કરેલો, “ડ્રેસ હજુ આવ્યો નથી.”

“પાંચ વાગ્યે ડ્રેસ આવશે, સાડા પાંચે હું લેવા આવીશ.” વાસ્તવે ફોન પર હસીને કહ્યું, “તું ત્રીસ મિનિટમાં જ તૈયાર થઈ શકે છે, એની મને ખબર છે!”

રિક્તાને ખ્યાલ હતો જ કે વાસ્તવ બહારથી જ હોર્ન મારશે. પણ સવા પાંચ થયા, હજી નવો ડ્રેસ હજી આવ્યો નહોતો એટલે એને એના પપ્પાએ અપાવેલો ડ્રેસ યાદ આવ્યો. પપ્પાની છેલ્લી નિશાની. ઓગણીસમી વર્ષગાંઠે એ પહેરવાની હતી. પણ એના બે દિવસ પહેલાં જ પપ્પા.. એ જ્યારે કહેતી કે, 46 વરસ તો કંઈ ઉંમર છે હાર્ટએટેકની? તો લોકો ઉદાહરણ આપતા કે ફલાણાંને 35 વરસે એટેક આવ્યો, ફલાણાંને 32 વરસે. ટૂંકમાં, લોકો પાસે એમનાં કારણો અને તારણો હોય છે, તેથી પોતાનું દુ:ખ પોતે જ સહેવું પડે છે.

પપ્પાની છેલ્લી સ્મૃતિ સમો ડ્રેસ એણે કાઢ્યો. આજે નવો ડ્રેસ ન આવે તો, ટાણું સાચવવા માટે, આ ડ્રેસ પહેરી તૈયાર થવાનું નક્કી કર્યું. કેવો સરસ ડ્રેસ હતો, એ જોઈ રહી.

એણે આ ડ્રેસ ખરીદતી વખતે પપ્પાને કહેલું, “તમે ચૌદ વરસે અપાવેલું એ ફ્રોક પણ હજુ મને આવે છે. હું ચારસો રુપિયાવાળા એ ફ્રોકથી ખુશ છું. આવા મોંઘા ડ્રેસની શી જરૂર છે?”

પંદર હજારનું બીલ ચૂકવતાં પપ્પાએ કહ્યું, “તારી ચોઈસ મને ખબર છે, પણ મારી કોમ્પીટીશન હવે વાસ્તવ સાથે છે. મારે તો હજુ પણ મારી લિમિટ વધારવી પડશે!”

રિક્તાને વિચાર આવી ગયો, મરતીવેળા પપ્પાને એ લિમિટ વધારવાની ચિંતા હશે?

રિક્તાની મમ્મી આજે કોઈ કારણથી પિયરના ઘરે જવાની હતી. એ ટેન્શનમાં હતી, મુખ્ય પ્રસંગોમાં તો આખો પરિવાર વાસ્તવના મામાને ત્યાં જવાનો હતો પણ આજના પ્રસંગમાં વાસ્તવ સાથે રિકતા એકલી જવાની હતી, અમુક સાસરિયાઓ તો આજે પહેલીવાર રિક્તાને જોવાના હતા! સ્વાભાવિક છે, માયાબેનને બહુ ઉત્સાહ હતો. બધાને પોતે પસંદ કરેલી નવી વહુ દેખાડવાનો.

“ડ્રેસ હજુ આવ્યો નહીં! વાસ્તવને ફોન કર!” મમ્મી બહાર નીકળતાં બોલી.

“વાતે-વાતે એને ડિસ્ટર્બ નહીં કરું. બુટિકમાંથી ડ્રેસ આવી જાય તો ઠીક છે, નહિતર આ ડ્રેસ શું ખોટો છે?”

મમ્મી ગઈ એની સાત મિનિટમાં તો રિક્તા ડ્રેસ પહેરી તૈયાર હતી. બસ, હવે હોર્ન વાગે એટલી જ વાર.

હોર્ન ન વાગ્યો, એને બદલે ફોનની રીંગ વાગી, “મને આવતા હજુ વીસ મિનિટ થશે. ડ્રેસ આવી ગયો?” વાસ્તવ બોલ્યો.

“ના..”

“તો હું જ ડ્રેસ લઈને આવું છું ત્રીસ મિનિટમાં!”

“તમે આવો, ડ્રેસની ચિંતા..” ફોન કપાઈ ગયો.

ત્રીસ મિનિટ પછી વાસ્તવ હાજર હતો પણ ધુઆંપુંઆ હતો. એ બુટિક પર જઈને આવ્યો હતો. ડ્રેસ હજુ તૈયાર નહોતો, “બહુ ખખડાવ્યા સાલાઓને! સમજે છે શું એના મનમાં!”

“ગુસ્સે ન થાઓ. જુઓ! હું તૈયાર છું!”

“અરે, ડ્રેસ આવે છે દસ મિનિટમાં! પછી એ જ ડ્રેસ પહેરીને જવાનું છે.”

“આ ડ્રેસ ચાલશેને, એ નવો ડ્રેસ આવતા અઠવાડિયે પહેરીશ. અત્યારે નીકળી જઈએ.”

“અરે, એટલું તું કેમ સમજતી નથી કે આ પાર્ટીમાં મામાની સાઈડનાં બધાં તને પહેલીવાર જોશે, તું પહેલીવાર કોઈ ગમે તેવો ડ્રેસ પહેરીને ત્યાં જાય તો મમ્મીની શું ઈજ્જત રહેશે!”

રિક્તા સમય વરતી જવાબ આપવાને બદલે પાણી લઈ આવી અને વાસ્તવને હસાવવા માટે બોલી, “આ ગમ્મે તેવો ડ્રેસ નથી, મને ગમે તેવો ડ્રેસ છે, જરા એક નજર તો આમ નાખો!”

વાસ્તવે ગ્લાસ પર નજર નાખી, પાણી પીધું, પણ સહેજે હસ્યો નહીં.

રિક્તાને યાદ આવ્યું, પપ્પા ગુસ્સે નહોતા થતા. ક્યારેક અકળાયેલા હોય, રિક્તા આવી કોઈ મજાક કરે એટલે તરત હસી પડતા. પણ આ ‘વાસ્તવિક’ દાખલો જરા અઘરો હતો.

પાર્ટીમાંથી વાસ્તવની મમ્મી માયાબેનનો ફોન આવ્યો, “કેટલીઈઈઈ વાર! નીકળોઓઓઓ જલદી..”

રિક્તાને સ્પીકોફોન વગર જ એમનો અવાજ સંભળાયો.

વાસ્તવ એની મમ્મી પર સામું ખિજાયો, “મમ્મી, આર યૂ ઇન યોર સેન્સીઝ? સસ્તો ડ્રેસ પહેરાવી લઈ આવું તારી વહુને? લેટ મી હેન્ડલ ઈટ!”

રિક્તાને થયું, દોઢ લાખની સરખામણીમાં આ ડ્રેસ સસ્તો તો કહેવાય જ. પણ સસ્તો છે એટલે સારો નથી, એમ તે કેમ કહેવાય?

“જુઓ તો ખરા, આ ડ્રેસમાં પણ હું સરસ જ લાગું છું!”

વાસ્તવે રિક્તા સામે જોયું નહીં, ફરી બુટિક પર ફોન લગાવ્યો.

બુટિકનો મેનેજર પણ હવે ડરી ગયો હશે, એટલે ફોન ‘નો રિપ્લાય’ થયો.

વાસ્તવ આમતેમ આંટા મારી રહ્યો હતો. પોતાના સેક્રેટરીને ફોન કરી તાત્કાલિક ડ્રેસ લઈને આવવા કહ્યું.

વાસ્તવને શાંત કરવા માટે રિક્તાએ કહ્યું, “એક વાત કહું? તમારા પપ્પાની બર્થડેના દિવસે જે ડ્રેસમાં મને જોઈને તમારા પરિવારે પસંદ કરેલી એ ડ્રેસ બાવીસસો રુપિયાનો જ હતો!”

“ત્યારે તું પરિવારની વહુ નહોતી! હવે..” વાસ્તવ કોઈ પ્રકારે શાંત થાય એવું લાગ્યું નહીં.

પંદર મિનિટ વીતી. ડ્રેસ આવવાના કોઈ એંધાણ નહોતા અને માયાબેનના બેવાર ફોન આવી ગયા.

“એની દુકાન બંધ કરાવી દઈશ!”

રિક્તાએ કહ્યું, “દુકાન બંધ કરાવજો, પણ કાલે, આજે તો, પ્રસંગ સાચવી લઈએ ને! જુઓને એકવાર આ ડ્રેસ જુઓ તો ખરા…!” વાસ્તવે અછડતી નજર નાખી.

“પપ્પાએ અપાવેલો, મારી બર્થડે પર! મસ્ત છે ને! ચાલો.. ચાલો.. જલદી.. મમ્મી રાહ જુએ છે!”

“આઈ ટોલ્ડ યૂ.. ડ્રેસ ઇઝ ઑન ધ વે. અને આ સસ્તો ડ્રેસ બીજીવાર પહેરતી નહીં, કોઈ કામવાળીને આપી દેજે!”

રિક્તાની આંખમાં એક આંસુ આવ્યું, આંસુના પડળથી દેખાતું બંધ થાય એ પહેલાં વાસ્તવનો સેક્રેટરી ડ્રેસ લઈને આવતો દેખાયો.

“બી ક્વીક! યૂ હેવ થ્રી મિનિટ્સ… હરી અપ!’ કહીને વાસ્તવે રિક્તાને અંદર મોકલી. પોતે ડ્રાઈવરને કૉલ કરી કાર સ્ટાર્ટ કરી રાખવા કહ્યું.

રિક્તા એની કુશળતા મુજબ ત્રણ જ મિનિટમાં ડ્રેસ બદલીને આવી. વાસ્તવ તો કારમાં બેસી પણ ગયો હતો.

કપડાં બદલવા ગયેલી રિક્તાના મનમાં બે વિરોધી વિચાર ચાલી રહ્યા હતા. ‘આમ કરું કે તેમ કરું?’ ત્યાં જ વાસ્તવે બહારથી હોર્ન માર્યો

ઘરનો દરવાજો ખૂલ્યો. વાસ્તવે જોયું કે રિક્તાએ તો ફ્રોક પહેર્યું હતું. નવા ડ્રેસની બેગ તો એના હાથમાં જ હતી, બીજા હાથમાં કીચેઈન ઘુમાવતી એ બહાર આવી. ચાવીથી પોતાની સ્કૂટી સ્ટાર્ટ કરી, ડ્રેસની થેલી વાસ્તવની કારમાં ફગાવી, “લો, ત્યાં બધા આ ડ્રેસની જ રાહ જુએ છે ને! લઈ જાઓ..”

“અને તું…?” વાસ્તવને કંઈ સમજાયું નહીં.

રિક્તાએ સ્કૂટી ભગાવી. સહેજ આગળ જઈ પાછળ ફરી મોટેથી બોલી, “હું મારા રસ્તે!”

સ્કૂટી પર 400 રૂપિયાનું ફ્રોક પહેરેલી રિક્તા એટલી જ સુંદર લાગતી હતી જેટલી પાર્ટીમાં પહેલી મુલાકાતમાં લાગેલી!
****
રિક્તા દસ-અગિયાર વરસ પહેલાંની આ વાતને યાદ કરી રહી હતી.

કેટલી રમ્ય ક્લ્પના હતી આ! આ જ રિક્તાના મનમાં આવેલો પહેલો વિચાર હતો. “ફ્રોક પહેરી અહીંથી ભાગી નીકળું ક્યાંક! કશે પણ! નથી પરણવું જાઓ!”

પણ પછી કોઈ અજ્ઞાત ડરથી પહેલા કાલ્પનિક વિચારને બદલે બીજો વાસ્તવિક વિચાર અમલમાં મૂક્યો. એના બરાબર એક વરસ પછી એના વાસ્તવ સાથે લગ્ન થયાં. પછી તો દર વરસે આ રમ્ય કલ્પનાની વરસી જ મનાવવાની રહેતી. “કાશ! એ દિવસે એ વિચાર અમલમાં મૂક્યો હોત તો!” ડોરબેલના અવાજથી એની ઉદાસ એકલતાનો પરપોટો ફૂટ્યો. સર્વન્ટે દરવાજો ખોલ્યો. રિક્તાએ આંખ પર બાઝેલા પડળની આરપાર જોયું. ઈંટરનેશનલ કુરિયર સર્વિસમાંથી કોઈ ડિલીવરી આવી હતી. વાસ્તવે બેલ્જિયમથી ડ્રેસ ઓર્ડર કર્યો હતો. આજે એમનાં લગ્નની દસમી એનિવર્સરીની પાર્ટી હતી. આજે આ મહાલય જેવા નિવાસની ઊંચી દીવાલો સ્કૂટી વડે ઠેકીને બેસી ભાગવાની કોઈ શક્યતા નહોતી. પેલું ફ્રોક પણ હવે એને માપમાં થાય એમ પણ નહોતું….!

******