27 ગીતોમાંથી ચૂંટેલી પંક્તિઓ ~ રમેશ પારેખ ~ જન્મદિનઃ 27 નવેમ્બર

1.
ઝરડે પડછાયા મારા ઝૂલતા
હવે ઠેસમાં ન આવે મારો થાક
હળવી તે ફૂંક જેવું ઊડતો
પગને જમણે અંગૂઠે ફૂટે પાંખ

2.
પાળિયા ઉઘાડતાંક દિવસો નીકળીને
સૂની શેરીઓમાં ચકરાવા મારતા
ભીડયા દરવાજાની આરપાર દેખાતી
માથા વિનાની કોઈ વારતા

3.
આ હથેળીઓમાં છૂટીછવાઈ રેખા છે
તે તૂટી ગયેલા તસતસતા સંબંધોના
શું શેષ તાંતણા છે?

4.
પગમાંથી ઊકલતું જાય રે વેરાન
કોણ જાણે પરિયાણ કઈ દીમનાં હોજી
ઝાડવું જરાક એવા જવનું ઊગ્યું રે
તો ય શેઢા ન કળાય ક્યાંય સીમના હોજી

5.
નિશ્ચય તો તૂટીને તળિયે ડૂબ્યા
ને બધે ઘૂઘવતું સ્થિતિનું તાણ
આયનાના દરિયામાં શોધે છે આપણને
સદીઓથી ડૂબેલું વહાણ

6.
ઓલા અવતારે સોનલ,
તમે હતાં નાગણી
ને અમે રે જલમ્યા’તા
ઝામણ નાગ રે હોજી

તમને ફેણ્યુંના છાંયે
દેતા પોઢણાં હોજી

7.
તાજા ફૂટેલ કોઈ પાંદડાનું ફરફરવું
જે રીતે આંખમાં પ્રવેશે
ઓચિંતા વાયરાના હિલ્લોળે કોઈ વાર
આવી ચડીશ તારા દેશે

8.
કાલે આવ્યા ને આજ ચાલ્યા રે ભાઈ
અમે છીએ મહેમાન છીએ એટલે
પંખી નથી રે તો ય ઊડવું પડે છે
એક તૂટેલું પાન છીએ એટલે

9.
ચકલીના કલરવમાં બૂડે આ ભાન
એનાં છેલ્લાં ઓવારણાંઓ લેજો
સાંજભર્યા ધુમ્મસમાં હું રે ખોવાયો
ક્યાંક કોઈને જડું તો મને કહેજો

10.
ઘરમાં સૂતો રહું
ને મારા પગ રઝળે શેરીમાં
રજળે ભીંતે કોરી આંખો

હું માણસ ના થયો હોત
ને હું જો ચકલી હોત
ને મારે હોત પલળતી પાંખો

11.
તડકા સિવાય કોઈ સંગાથી હોય નહીં
એવા વૈશાખની બપોરે
અતલસના કંચવાનું લીલુંછમ પોત જોઈ
સુક્કાતું ઝાડવું ય મ્હોરે

12.
આલ્લે..લે, આવી આવીને મૂવાં ઝાડ
અહીં ઘર સામે મોરચાઓ માંડે
હવે નથી ઠેકાણું હાથનું જરા ય
એને માદળિયું પહેરાવો કાંડે

13.
આપમાંથી આપણને
તાણી જાય છે એવી રે
આપણા તે આ ગામની
મૂઈ નદીયું કેવી રે

14.
સોળ કળાએ હારી બેઠી
હું મારું અક્ષત
સાવ કુંવારા રૂંવેરૂંવામાં
ચડે કારમું સત

15.
કાચ કંઈ કાચ મટી જતો નથી કોઈ દી
કાચમાં તિરાડ પડે એથી
પાણીનું પોત હોય પાણી જેવું જ
ભરો દરિયેથી કે ભરો કૂવેથી

16.
કોઈ કહે એ અવસર આવ્યા
કોઈ કહે ઝળઝળિયાં
મારે મન તો ઊડી ગયેલાં
તળાવ પાછા વળિયાં

17.
નખથી નાની માછલીઓને
દરિયા પડતા ટૂંકા
પર્વત જાણે રમતાં રમતાં
દડી પડેલા કૂકા

18.
કોઈ પ્હોરમાં શેરી બૂડે
કોઈ પ્હોરમાં ડેલી
કોઈ પ્હોરમાં બૂડી જાશે
તરફડતી અમરેલી

19.
દરિયાને પોતાનો સ્વર્ગવાસી બાપ હોય
એ રીતે છોકરાએ જોયો
ભાંગેલા છોકરામાં ખૂણે ખૂણે ફરી વળ્યો
દરિયાનો હાથ વ્હાલસોયો

20.
મુંબઈ તો પથ્થરનું પંખી છે
અને એની ચાંચ પાસે
દરિયો વેરેલી ચણ છે

21.
પત્તર ન ખાંડો,
હો મારાં આખ, કાન ને નાક
ચાલો, અહીંથી છૂટા પડીએ
લઈ સહુ સહુનો વાંક

22.
આવ, પાંસળીમાં હીંચકા બાંધી દઉં,
મા ઝળહળિયા
તને હીબકે હીબકે ઝુલાવી લઉં,
મા ઝળહળિયા

23.
ટેકરી ભીની લસરે, અડે, પ્રસરે, દડે હાથમાં, ભીડે બાથમાં, જોતાંવેંત
ઘાસનું તીણું તરણું એની પ્હેલવારુકી ટોચથી ધાવે નભનું સકળ હેત

24.
આબરૂનો પાતળોક કાચ અને એમાં
છ અક્ષરનો સણસણતો ઘા
કુંવારી કન્યાએ છોકરું જણ્યું છે
એ જ ઘટનાનો તરજુમો આ

25.
કોઈ કળાયેલ ઢળવું લઈ નીકળે
કોઈ હાંફ લઈ પગપાળા
હું બિચારી લઈને જાઉં એકલા
મારા સોળે સોળ ઉનાળા

26.
એક વખત આ હું
ને મારી આંખ ગયા’તાં દરિયે
ત્યારે કોઈ પગલું
પાડી ગયું હતું ઓસરીએ

27.
મીરાં નામની નદી ઊપડી
લોચન મારાં ઝાલી
એક ઝાંઝરી જાણે કોઈ
ચરણ શોધવા ચાલી

~ સંપાદન : હિતેન આનંદપરા
~ “છ અક્ષરનું નામ” સંગ્રહમાંથી